Huyền thoại đền Y Sơn - Bắc Giang

Đền Y Sơn hay còn gọi là Đền Ia. Đền Y Sơn thờ Đức thánh Hùng Linh Công - Người có công dẹp giặc Ân cứu nước, được nhân dân trong vùng ngưỡng vọng, thờ phụng từ lâu đời.

< Đền Y Sơn - nơi thờ Đức Thánh Hùng Linh Công.

Sự tích Hùng Linh Công

Cách thị trấn Thắng - trung tâm huyện Hiệp Hòa 7 km về phía Tây, Đền Y Sơn được xây dựng dưới chân núi Ia, thuộc xã Hòa Sơn, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Đền nằm trong quần thể Di tích lịch sử Văn hóa Y Sơn bao gồm đền Hạ, đền Thượng, giếng Tiên và chùa. Cả 3 nơi này đều gắn liền với sự tích đức thánh Hùng Linh Công – Người có công dẹp loạn Lang Thú hổ báo và đánh giặc Ân cùng với Đức Thánh Gióng vào thời kỳ Hùng Vương thứ 6. Đền được nhà nước cấp Bằng công nhận di tích lịch sử - văn hóa năm 1994.

< Phong cảnh núi IA và một góc đền Y Sơn.
Dulichgo
Theo truyền thuyết và các tài liệu thư tịch cổ thì vào thời kỳ Hùng Vương thứ 6 có quan trị sự xứ Kinh Bắc tên là Hùng Nhạc dòng dõi Hùng Vương. Ông đã ngoài 60 tuổi, bà ngoài 40 tuổi mà vẫn chưa có con trai. Nhân ngày đầu xuân, ông bà đi thăm Châu Lạng và vãng cảnh trên dòng sông Như Nguyệt (sông Cầu ngày nay), qua vùng núi Ia thì trời sẩm tối. Ông bà đã vào chùa Ia (Y Sơn Tây Tự) nghỉ trọ lễ phật cầu phúc. Đêm ấy xảy ra thần mộng: “Thiên thần thị ngã ứng hoài thai”.

Sau đó, quan bà Cao Tiên phu nhân mang thai sinh ra một người con trai vào ngày 12 tháng 10 năm Đinh Hợi, đặt tên là Hùng Linh Công. Hùng Linh Công khôi ngô tuấn tú, năm 17 tuổi văn võ song toàn. Đức vua nghe tin đã triệu về Kinh đô để thi kén hiền tài. Hùng Linh Công tỏ ra xuất sắc. Khi có giặc lang thú, hổ, báo phá hoại dân lành, Đức vua sai Hùng Linh Công cầm quân đi dẹp. Người đã dẹp yên và bắt những con mãnh thú đầu đàn mang về nuôi thuần hóa để sử dụng.

Khi giặc Ân xâm lược nước ta, Đức vua giao cho Hùng Linh Công ba vạn quân và phong chức Nhạc phủ thống lĩnh tướng quân cầm quân dẹp giặc cùng Đức Thánh Gióng. Sau khi đánh tan quân giặc, đất nước thanh bình, Hùng Linh Công trở lại vùng núi Ia, thấy phong cảnh non xanh nước biếc, sơn thủy hữu tình, Người đã đóng bản doanh tại đây và hiển thánh vào ngày mùng 8 tháng 8 Âm lịch.

Hôm ấy đang trời quang mây tạnh, bỗng mây đen kéo đến, mưa gió, sấm chớp nổi lên và có 3 tiếng sét trên đỉnh núi, dân chúng thấy một người mình mặc giáp trụ, tay cầm thanh kim đao cưỡi con hổ đen bay lên trời. Sau đó, Hùng Linh Công biến mất. Tạnh mưa, dân làng lên đỉnh núi thấy cây trầm cổ thụ trên đỉnh núi héo khô, dân làng thấy làm điềm lạ đã mang cây tạc tượng Hùng Linh Công, lập đền phụng thờ để bày tỏ lòng thành kính nhớ ơn.

Sau khi Phụ thân và Mẫu thân Hùng Linh Công từ trần, Đức vua cảm kính trước câu chuyện thần mộng và công lao của Người đối với dân, với nước nên đã cho dân làng thời hai ông bà Hùng Nhạc tại Hậu đường chùa Ia (Y Sơn Tây Tự) và phụng thờ Hùng Linh Công tại đền Ia.
Dulichgo
Tưởng nhớ công ơn

Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm lịch sử, Di tích lịch sử - văn hóa đền Y Sơn hiện còn lưu giữ được nhiều hiện vật thần khí, tế khí quý hiếm như: 21 đạo sắc phong của các triều đại từ triều Hậu Lê, Tây Sơn đến triều Nguyễn, Lư hương thế kỷ thứ XV, quạt nan bằng ngà voi, voi đá, ngựa đá, hoành phi, câu đối cổ.

< Voi đá trong Đền IA.

Trên đỉnh núi Ia - nơi Hùng Linh Công hóa thánh, dân làng xây dựng đền Thượng để phụng thờ tưởng nhớ. Trước cửa đền Thượng có giếng Tiên. Tương truyền những đêm sáng trăng đẹp trời, các nàng tiên thường xuống đây múa hát, đánh cờ, chải tóc, soi gương bên giếng nước.

Để bày tỏ lòng biết ơn Đức Thánh Hùng Linh Công và song thân của Người, hàng năm vào rằm tháng Giêng Âm lịch, nhân dân trong vùng tổ chức lễ hội, gọi là Tích hội thánh mẫu phu nhân, còn cứ 3 năm 1 lần, hội lại được tổ chức với quy mô lớn, diễn ra từ ngày 15-17 tháng Giêng Âm lịch.

< Ngựa gỗ trong Đền Ia.
Dulichgo
Ông Vũ Văn Tăng, thành viên Ban Tổ chức Lễ hội Y Sơn đã nhiều năm cho biết, lễ hội Y Sơn là lễ hội lớn không chỉ của vùng Hòa Sơn mà còn cả ở các địa phương lân cận. Cứ mỗi năm  thời điểm Tết đến xuân về, nhân dân trong vùng lại rộn ràng, rục rịch cùng nhau chuẩn bị các nghi thức, phục trang cho ngày hội. “Năm nay, chúng tôi đã làm công tác chuẩn bị từ trước tết khoảng 1 tháng, từ xây dựng kế hoạch, tuyển chọn, tổ chức luyện tập...

Đặc biệt, năm nay Lễ hội Y Sơn được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, bà con lại càng vui mừng, phấn khởi và háo hức trước ngày hội”. Ông Tăng chia sẻ.

< Nghi thức dâng hương bày tỏ lòng thành kính, biết ơn của dân làng.

Lễ hội Đền Y Sơn bắt đầu với một loạt các hoạt động từ lễ nghênh Thánh, lễ rước kiệu, rước ông Mã từ đền sang chùa, dâng hương, tế lễ, khám tượng, lễ tướng quản, kéo chữ, cốn quân, lễ khám tướng.

Tổng đội hình rước gồm 217 người. Theo cụ Ngọ Chúc – Thường trực Ban Quản lý Di tích lịch sử văn hóa Đền Y Sơn, các nghi thức rước, tế lễ, dâng hương mang ý nghĩa mời Hùng Linh Công, Hùng Nhạc về hưởng hương hoa, lễ vật, bày tỏ lòng thành kính, biết ơn của dân làng đối với Người và song thân, cầu chúc cho làng có một năm mưa thuận gió hòa, thần linh và đất trời che chở, phù hộ.

< Ngoài phần lễ trang nghiêm, phần hội cũng có nhiều hoạt động văn hóa phong phú, đặc sắc.
Dulichgo
Khu Di tích lịch sử văn hóa đền Y Sơn còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện cách mạng. Năm 1940, trên đỉnh núi Ia đã xuất hiện cờ đỏ búa liềm của Đảng. Ngày 22/02/1940, nhân ngày hội Ia, ông Lê Hoàng - Ủy viên Trung ương Đảng xứ Bắc Kỳ đã diễn thuyết tuyên truyền cách mạng.

Ngày 12/7/1945, ông Lê Quang Đạo - cán bộ cách mạng đã chủ trì tổ chức nhân dân 3 huyện Hiệp Hòa (Bắc Giang), huyện Phú Bình, Phổ Yên (Thái Nguyên) mít tinh biểu dương lực lượng chuẩn bị tổng khởi nghĩa tháng 8/1945. Năm 1966, dân quân xã Hòa Sơn trực chiến trên đỉnh núi Ia, dùng súng bộ binh bắn rơi 01 máy bay phản lực Mỹ và được Nhà nước tặng thưởng Huân chương chiến công hạng Ba.

< Núi Y Sơn tọa lạc tại thôn Thù Sơn, xã Hòa Sơn, huyện Hiệp Hòa ngày nay.

Khu di tích lịch sử văn hóa đền Y Sơn đã được tu sửa nhiều lần. Trải qua thăng trầm của thời gian, khu di tích ngày càng khang trang, đẹp đẽ hơn nhưng vẫn mang đậm nét tôn nghiêm, xưa cũ.

Đến thăm Di tích lịch sử - văn hóa đền Y Sơn, quý khách được thấy lại quá khứ, tưởng niệm và bày tỏ lòng biết ơn Người anh hùng dân tộc có công với dân với nước. Được chiêm ngưỡng những hiện vật, đồ thờ quý hiếm, thưởng thức phong cảnh non xanh nước biếc, sơn thủy hữu tình, tận hưởng hương đồng gió nội, leo núi, đi dưới tán những cánh rừng thông bạt ngàn, xanh rờn, mát rượi, để chúng ta càng thêm yêu hơn quê hương, đất nước, cùng nhau đoàn kết giữ gìn, xây dựng và phát triển.

Theo Trâm Anh